«Της Οικουμένης διδάσκαλοι»
Η ορθόδοξη χριστιανική ζωή μας περιστρέφεται γύρω από τους Πατέρες της Εκκλησίας.Πολλές φορές,γράφουμε για εκείνους,δημοσιεύουμε κείμενά τους,αναφερόμαστε σε αυτούς και τους θέτουμε ως οδηγούς της πνευματικής μας πορείας ξεχνώντας ίσως βασικά πράγματα για τους ίδιους.Ποιοι είναι λοιπόν εκείνοι που ονομάζουμε Πατέρες της Εκκλησίας και γιατί τους αποκαλούμε έτσι;
Ο όρος ''πατέρας''
Η λέξη ''πατήρ'' έλαβε στην ιστορική πορεία της Εκκλησίας και διαφορετικό νόημα,ανάλογα με την εποχή ή την ιδιότητα του ανθρώπου στον οποίο απευθύνθηκε.Πατέρες στην αρχαία εκκλησία ονομάζονταν οι πνευματικοί οδηγοί και διδάσκαλοι που κατείχαν εξέχουσα θέση στον Χριστιανισμό.Ο Απόστολος Παύλος,για παράδειγμα,στις επιστολές του αναφέρεται στα ''τέκνα'' του,πράγμα που πιστοποιεί πως ο ίδιος και οι υπόλοιποι απόστολοι ήταν Πατέρες.Οι επίσκοποι,παράλληλα,που είχαν την γενική ευθύνη της διδαχής ονομάζονταν και εκείνοι Πατέρες,πολλές φορές μάλιστα με το υποκοριστικό ''πάπας'' που εντέλει επικράτησε και επικρατεί μέχρι σήμερα μονάχα για τον επίσκοπο της Ρώμης.Ύστερα,στον 4ο αιώνα με την έξαρση του αναχωρητισμού,Πατέρες ονομάζονταν και εκείνοι οι ιεροί άνδρες που κατέφυγαν στις ερήμους και στα μοναστήρια,μακριά από την κοσμική ζωή.Εντέλει,με την σταδιακή καθιέρωση της ορθόδοξης δογματικής,ο όρος ''Πατέρας'' αποδιδόταν σε εκείνους που μέσω συγγραμάτων ή συμμετοχής σε μεγάλες συνόδους διατύπωσαν την Ορθόδοξη πίστη και διδασκαλία της Εκκλησίας.
Ορισμός
Πέρα από τον συνοδικό χαρακτήρα του όρου,Πατέρες της Εκκλησίας είναι εκείνοι που στα κείμενά τους απαντάται η μαρτυρία της Ορθοδοξίας και η αυθεντία τους είναι ικανή να στηρίξει την ορθή πίστη σε κάθε φάση της.Έτσι,ο κάθε ιερός συγγραφέας που εμφανίζεται ευφήμως σε σελίδες μεταγενέστερων από εκείνον κειμένων για να δώσει μαρτυρία,είναι Πατέρας ενώ,αντίστοιχα,ο ιερός συγγραφέας που πληρεί τους ίδιους όρους και τον ίδιο σκοπό αλλά εμφανίζεται με ιδιαίτερη συχνότητα και έμφαση σε σελίδες μεταγενέστερων κειμένων (και ιδιαίτερα μεγάλων συνόδων) είναι οικουμενικός διδάσκαλος.
Η αποστασιοποίηση της Δύσης
Κατά την προσφιλή της συνήθεια να εντάσσει τα πάντα σε ένα νομικίστικο πνεύμα,η Δύση καθόρισε διάφορα γνωρίσματα που πρέπει να έχει ένας ιερός άνδρας ώστε να αναγνωριστεί ως Πατέρας:ορθόδοξη διδασκαλία,αγιότητα βίου,έγκριση της Εκκλησίας και αρχαιότητα.Για τις Εκκλησίες της Δύσης,η λεγόμενη ''αρχαιότητα'' φθάνει μέχρι το 787 ενώ ως τελευταίος Πατέρας εξ Ανατολής αναγνωρίζεται ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.Για μερικούς ακραίους δε προτεσταντικούς κύκλους αυτή η ''αρχαιότητα'' φθάνει μέχρι το 451 ή ακόμη και το 313 (με μια μερίδα να αναγνωρίζει σιωπηρά ως εποχή πατερικής γραμματείας μόνο την περίοδο των διωγμών).Αυτή η αντίληψη πέρα από εσφαλμένη είναι και χωρίς νόημα.Η ορθόδοξη εκκλησιαστική συνείδηση που αποδίδει τον τίτλο του Πατέρα σε εκλεκτά σκεύη της Θείας Χάριτος,δεν αναγνωρίζει κανένα χρονικό όριο στην απόδοση αυτού του τίτλου ενώ επίσημα προώθησε την πατερική περίοδο μέχρι και το τέλος της βυζαντινής εποχής.Αυτό φυσικά δεν αποκλείει την προνομιούχο θέση που κατέχουν οι Πατέρες των πρώτων χριστιανικών αιώνων (ως οι διαμορφώσαντες τους εκκλησιαστικούς θεσμούς και μέχρι ενός σημείου το ορθόδοξο δόγμα),ούτε την θέση που μπορούν να έχουν άγιοι της μεταβυζαντινής εποχής ως Πατέρες στην εκκλησιαστική συνείδηση.Παράλληλα,είναι άξιο απορίας γιατί η Δυτική Εκκλησία σε Αγίους και ιερούς συγγραφείς που προέρχονται από τους δικούς της κύκλους καταργεί την ''αρχαιότητα'' καθιερώνοντάς τους ως Πατέρες ενώ είναι αμετακίνητη για το ακριβώς ίδιο γνώρισμα όταν αφορά Πατέρες της Ανατολής...
Είναι αλάθητοι οι Πατέρες της Εκκλησίας;
Η αυθεντία των Πατέρων είναι σίγουρα αδιαμφισβήτητη.Το να αποδώσει όμως κανείς τον όρο ''αλάθητος'' είναι άνευ σημασίας και ουσίας.Το ''αλάθητο'' έχει περισσότερη κοσμική βαρύτητα παρά πνευματική.Η διδασκαλία όμως των Πατέρων δεν βασίζεται ούτε σε ανθρώπινα πορίσματα,ούτε σε λογικά συμπεράσματα.Πρωτίστως πηγάζει από το σύνολο της Καινής Διαθήκης (και ιδιαιτέρως από τα Ευαγγέλια) και βρίσκεται υπό την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος.Η διδασκαλία αυτή δεν είναι κενό γράμμα.Οι Πατέρες της Εκκλησίας την εφήρμοσαν με την ζωή τους μέχρι το τέλος.Την πραγμάτωσαν όχι απλώς θεωρητικά αλλά πρακτικά με τον ίδιο τους τον βίο.Άρα,ο όρος ''αλάθητος'' δεν έχει καμία εφαρμογή στους Πατέρες της Εκκλησίας,όχι επειδή οι ίδιοι ήταν ίσοι προς τον Θεό,αλλά ακριβώς επειδή αυτός ο όρος δεν έχει πνευματική υπόσταση και η διδασκαλία των Πατέρων,τον υπερβαίνει και τον προσπερνά έχοντας ως πυλώνες την αυθεντία (που πηγάζει από τον εν πολλοίς μαρτυρικό βίο) των Πατέρων και την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος.
Και ο Αυγουστίνος;
Το αμέσως επόμενο που θα σκεφτεί κανείς είναι,αφού αυτή η διδασκαλία βρίσκεται υπό την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος,πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν αναγνωρισμένοι από την Ορθόδοξη Εκκλησία Πατέρες όπως ο Αυγουστίνος,που η διδασκαλία του θεωρείται κατώτερη από εκείνη των Πατέρων της Ανατολής;Ο Άγιος Αυγουστίνος αναγνωρίζεται ως Πατέρας της Εκκλησίας και του αποδίδεται και ο όρος ''ιερός'' από οικουμενικές συνόδους.Μην κάνουμε όμως το λάθος να χαρακτηρίσουμε ολόκληρη την διδασκαλία του εσφαλμένη.Ο ίδιος είχε την απέραντη ταπεινοφροσύνη ώστε όχι μόνο να δηλώνει πως δεν γνωρίζει αρχαία ελληνικά για να μελετήσει τους Πατέρες της Ανατολής μα και να τους καλέσει να διορθώσουν οι ίδιοι τα όποια λάθη βρουν στην θεολογία του.Οφείλω να είμαι ειλικρινής και να πω πως δεν έχω μελετήσει τα έργα του ιερού Αυγουστίνου,όμως υπό το πρίσμα αυτών που προειπώθηκαν (τολμώ να πω!) ότι η διδασκαλία του δεν είναι σίγουρο αν μπορεί να χαρακτηριστεί εσφαλμένη αλλά μάλλον ανολοκλήρωτη και κάπως απομακρυσμένη από την πατερική παράδοση.Το θέμα είναι αρκετά μεγάλο για να θιχτεί εδώ αλλά μπορείτε να το αναζητήσετε στην Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας,στα έργα του Ιωάννη Ρωμανίδη και στο αντίστοιχο έργο του Seraphim Rose.
Παραδείγματα Πατέρων και διαφοροποιήσεις
Προς δόξαν Θεού!
(Πηγή στοιχείων:''Ελληνική Πατρολογία'' - Παναγιώτης Χρήστου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου